លោកអ្នកដឹងទេថា ជនជាតិជ្វីហ្វ (Jews) គឺជានរណា?
ប្រវត្តិសាស្ត្រសង្ខេបរបស់ជនជាតិជ្វីហ្វ តាមប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែលត្រូវបានសរសេរទុកនៅក្នុងគម្ពីរប៊ីប ជនជាតិនេះមានដើមកំណើតពីបុព្វបុរសរបស់ពួកគេឈ្មោះ Abraham។ Abraham គឺជាមនុស្សដំបូងគេបង្អស់ ដែលបានបំបាត់ចោលនូវជំនឿទៅលើអាទិទេពជាច្រើន ហើយបំផុសជាតិសាសន៍របស់ខ្លួនឲ្យមានការគោរពជឿជាក់ទៅលើព្រះអាទិទេពតែមួយ។ រួមទាំងកូនប្រុសរបស់ Abraham គឺ Issac និងកូនប្រុសរបស់Issac គឺJacob សុទ្ធតែត្រូវបានជនជាតិជ្វីហ្វចាត់ទុកថាជាបុព្វបុរសរបស់ពួកគេ។
ប្រវត្តិរបស់កូនប្រុសម្នាក់ក្នុងចំណោមកូនប្រុសទាំង ១២នាក់របស់Jacob គឺJoseph ក៏ត្រូវបានចារឹកទុកនៅក្នុងគម្ពីរប៊ីបដែរ។ Josephត្រូវបានបងប្រុសបង្កើតរបស់ខ្លួនយកទៅលក់ជាទាសករឲ្យពួកអេហ្ស៊ីប ក្រោយមកដោយសារភាពអត់ឃ្លាន សមាជិកគ្រួសាររបស់Josephដែលនៅសេសសល់ទាំងប៉ុន្មាន នាំគ្នាប្ដូរទីលំនៅទៅប្រទេសអេហ្ស៊ីបវិញ ហើយសាងជីវិតប្រកបដោយសុខសន្តិភាពជាច្រើនជំនាន់តមក។ ប៉ុន្តែ ក្រោយការឡើងកាន់រាជបល្ល័ង្កថ្មីរបស់ស្ដេចអេហ្សីុបឈ្មោះ Pharaoh ទ្រង់យល់ថាជាតិសាសន៍ខ្លួនត្រូវបានទទួលរងការគំរាមកំហែងពីជាតិសាសន៍ជ្វីហ្វ ព្រមទាំងជាតិសាសន៍ដទៃដែលបានមកតាំងទីលំនៅក្នុងទឹកដីរបស់ពួកគេនោះ ដូច្នេះស្ដេច Pharaohក៏បានធ្វើឲ្យពួកគេទាំងអស់ក្លាយជាទាសកររបស់ខ្លួន។
នៅក្នុងសៀវភៅ Exodus ក្នុងគម្ពីរប៊ីប ក៏បានរៀបរាប់អំពីដំណើររឿងរបស់មេដឹកនាំសាសនា Moses និងអំពីសេរីភាពរបស់គាត់ចំពោះទាសករជនជាតិជ្វីហ្វ ដែលបានដឹកនាំពួកទាសករទាំងនោះ ចាកចេញពីទឹកដីរបស់ប្រទេសអេហ្សីុប ហើយដំណើរត្រាច់ចរគ្មានទិសដៅច្បាស់លាស់របស់ពួកគេនៅវាលខ្សាច់ប្រព្រឹត្តទៅអស់រយៈពេល ៤០ឆ្នាំ។ កំឡុងពេលនៃការត្រាច់ចររបស់ពួកគេក្នុងតំបន់វាលខ្សាច់នោះដែរ គឺជាពេលដែល Moses បានឡើងទៅកាន់កំពូលភ្នំSinai និងបើនិយាយតាមវប្បធម៌សាសនា គាត់បានត្រឡប់មកវិញជាមួយនឹងគោលការណ៍ច្បាប់ទាំង ១០ពីព្រះជាម្ចាស់ (Ten Commandments) រួមទាំងទស្សនគតិរបស់វប្បធម៌ជនជាតិជ្វីហ្វមានឈ្មោះថា Torah ផងដែរ ហើយក៏ជាពេលក្រោយពីការស្លាប់បាត់បង់ជីវិតរបស់ Mosesដែរ ដែលជនជាតិជ្វីហ្វស្វែងរកទឹកដីសម្រាប់តាំងទីលំនៅរបស់ខ្លួនបាននៅក្នុងប្រទេសអីុស្រាអែល ជាទឹកដីដែលជាការសន្យារបស់ព្រះជាម្ចាស់ ឬហៅថា Promised Land។
ក្រោយពីការស្លាប់របស់ Moses ពួកកុលសម្ព័ន្ធទាំង ១២របស់ជនជាតិជ្វីហ្វ ដែលកុលសម្ព័ន្ធនីមួយៗមានពូជពង្សមកពីកូនប្រុសម្នាក់ៗទាំង ១២នាក់របស់ Jacob បានស្ថិតនៅក្រោមការដឹកនាំរបស់ Joshua ហើយចូលទៅតាំងទីលំនៅក្នុងទឹកដីជាការសន្យារបស់ព្រះជាម្ចាស់នៅអីុស្រាអែលនោះ ដែលកន្លងមកត្រូវបានពួក Canaanites តាំងទីលំនៅ។ ក្រោយពីពួកជ្វីហ្វបានដណ្ដើមយកទីក្រុង Jericho បានមក ពួកគេក៏វាតទីដណ្ដើមយកទឹកដីទាំងមូលរបស់អីុស្រាអែល។ ពួកCanaanites និងពួកPhilistines ត្រូវប្រឈមនឹងភាពលំបាកលំបិនពីការជម្លៀសចេញ ដោយទ្រាំទ្រនឹងការរងទុក្ខបុកម្នេញតទៅទៀតលែងបាន ចុងបញ្ចប់ពួក Philistines បានទទួលរងនូវភាពបរាជ័យយ៉ាងដុនដាបនៅក្រោមកណ្ដាប់ដៃរបស់ Samson។ ក្រោយពីទទួលបានអំណាចកាន់កាប់ទាំងស្រុងលើទឹកដីនៃប្រទេសអីុស្រាអែលហើយ ពួកជ្វីហ្វក៏បានស្វែងរកជម្រើសដោយប្រើប្រាស់នូវអំណាចនៃសាសនាចំពោះការដឹកនាំប្រទេសរបស់ខ្លួន។ ពួកគេក៏បានជ្រើសរើស Samuel ជាមេដឹកនាំថ្នាក់ខ្ពស់ជាងគេរបស់វិហារសាសនា មកធ្វើជាបុគ្គលដែលមានសិទ្ធិអំណាចជ្រើសតែងតាំងស្ដេចមកគ្រប់គ្រងទឹកដីរបស់ពួកគេ។ ហេតុនេះ ស្ដេចដំបូងរបស់ទឹកដីអីុស្រាអែល គឺជាស្ដេច Saul (១០២០-១០០០មុនគ.ស) ដែលជាសមាជិករបស់កុលសម្ព័ន្ធ Benjamin និងដែលធ្លាប់មានជ័យជម្នះទៅលើពួកAmmonites និងពួកPhilistines។ យ៉ាងណាមិញ ពេលវេលាកន្លងមក Samuelមានការមិនពេញចិត្តចំពោះការដឹកនាំបែបអំណាចផ្ដាច់ការរបស់ស្ដេចSaul។
ជំនួសឲ្យការផ្ទេរបន្តនូវរបៀបដឹកនាំរបស់ជនជាតិខ្លួនទៅកាន់កូនប្រុសរបស់ស្ដេចSaul ឈ្មោះJonathan Samuelក៏បានតែងតាំងDavidដែលជាសមាជិករបស់កុលសម្ព័ន្ធJudah ជាស្ដេចទី២នៃប្រទេសអីុស្រាអែលដោយស្ងាត់ៗវិញ។ រយៈកាលមុនការគ្រងរាជ្យសម្បត្តិ Davidធ្លាប់ទទួលបានភាពល្បីល្បាញសុះសាយយ៉ាងខ្លាំង គឺជាអ្នកចម្បាំងដែលមានជ័យជម្នះទៅលើការសម្លាប់អ្នកចម្បាំងដ៏ធំរបស់ពួកPhilistines គឺពួក giant Goliath។ តែទីបំផុតទៅ ស្ដេច David បានក្ដោបក្ដាប់និងប្រើប្រាស់អំណាចរបស់ខ្លួនពេញទី ដែលការណ៍នេះបានធ្វើឲ្យទ្រង់ក្លាយជាស្ដេចគ្រប់គ្រងមានឥទ្ធិពលលើទឹកដីអីុស្រាអែលទាំងមូល។ កំឡុងពេលគ្រងរាជ្យរបស់ស្ដេច David ផងដែរ ពួកអីុស្រាអែលទាំងនេះ ក៏បានដណ្ដើមយកទឹកដីនៃទីក្រុង Jerusalem ហើយបានកែប្រែវាមកក្លាយជាទាំងរដ្ឋធានីនៃសាសនា និងរដ្ឋធានីដែលមិនទាក់ទងនឹងសាសនារបស់ពួកគេ។ អ្នកបន្តរាជបល្ល័ង្កពីស្ដេច David គឺជាស្ដេច Solomon ជាកូនរបស់ស្ដេច David និងនាងBath Sheba។ ក្នុងរាជ្យរបស់ស្ដេច Solomon (៩៦១-៩២២មុនគ.ស) គឺជាកំឡុងពេលនៃការរស់នៅប្រកបដោយសន្តិភាពរបស់ប្រជារាស្ត្រ។
ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទ្រង់ត្រូវបានគេកត់សម្គាល់ទៅលើគម្រោងសាងសង់ដ៏ប្រណិតជាច្រើន ដែលក្នុងនោះរួមទាំងប្រាសាទដំបូង (the First Temple) ក្នុងទីក្រុង Jerusalemផងដែរ។ ដើម្បីសម្រេចនូវគោលបំណងរបស់ខ្លួនដែលចង់ស្ថាបនាប្រាសាទទី ១ ចេញជារូបរាងឡើង ទ្រង់បានទទួលរងនូវការមិនពេញចិត្តពីពួកក្រុមកុលសម្ព័ន្ធនៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសចំពោះការប្រមូលពន្ធក្នុងតម្លៃខ្ពស់ និងគោលនយោបាយរបស់ទ្រង់ទៅលើកម្លាំងពលកម្ម។ ហេតុនេះហើយ នៅក្រោយការចូលទិវង្គតរបស់ទ្រង់ ពួកក្រុមកុលសម្ព័ន្ធនៅភាគខាងជើងទាំង១០បានបះបោរ និងបង្កើតអាណាចក្រឯករាជ្យរបស់ខ្លួន ស្របពេលដែលកុលសម្ព័ន្ធ២ក្រុមទៀត គឺក្រុមរបស់Judah និងក្រុមរបស់Benjamin នៅតែបន្តការគាំទ្រចំពោះអ្នកបន្តរាជបល្ល័ង្កថ្មីពីស្ដេចSolomon គឺស្ដេចRehoboam។ អាណាចក្រខាងជើងបានតាំងរដ្ឋធានីរបស់ខ្លួននៅទីក្រុង Samaria រីឯរដ្ឋធានីរបស់អាណាចក្រខាងត្បូងស្ថិតនៅទីក្រុងJerusalemដដែល ហើយវាក៏ជាទីក្រុងប្រវត្តិសាស្ត្រមួយរបស់អាណាចក្រJudahនៃពួកខាងត្បូងដែលស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកជ្វីហ្វផងដែរ។
ភាពចុះខ្សោយនៃអំណាចរបស់ប្រវត្តិសាស្ត្រជនជាតិជ្វីហ្វក៏បានមកដល់។ ក្នុងឆ្នាំ៧២២មុនគ.ស ទីក្រុង Samaria នៃអាណាចក្រខាងជើងត្រូវបានដណ្ដើមយកដោយពួកAssyrians ប៉ុន្តែដំណឹងអំពីពួកគេមិនត្រូវបានលេចឮនោះឡើយ ដូច្នេះពួកនេះត្រូវបានគេលើកឡើងជា "ការបាត់បង់ក្រុមកុលសម្ព័ន្ធទាំង១០របស់អីុស្រាអែល"។ បន្តពីនេះទៀត ឆ្នាំ៥៩៨ មុនគ.ស អាណាចក្រខាងត្បូងក៏ត្រូវបានចូលលុកលុយដោយស្ដេច Nebuchadnezzarនៃរដ្ឋBabylonia។ ប្រជាជនមួយភាគធំ ត្រូវបានជម្លៀសចេញទៅរដ្ឋ Babylonia ឯទីក្រុងJerusalemរបស់អាណាចក្រ Judah ត្រូវដួលរលំក្នុងឆ្នាំ៥៨៦មុនគ.ស ចំណែកឯប្រាសាទទី១របស់ពួកគេត្រូវរងការកម្ទេចចោល។ កំឡុងពេលនៃការជម្លៀសចេញនោះដែរ ពួកអីុស្រាអែលទាំងនោះបានបន្សាំខ្លួននឹងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច និងផ្នែកសង្គមក្នុងការរស់នៅរបស់ពួកគេបានយ៉ាងល្អប្រសើរនៅលើទឹកដីថ្មីរបស់ខ្លួនផងដែរ។
ទោះជានៅក្រោយការវាយលុករបស់ពួកPersiansទៅលើទឹកដីBabyloniaនៅឆ្នាំ៥៣៨មុនគ.ស ដែលស្ដេចរបស់ពួកPersians គឺស្ដេចCyrus បានអនុញ្ញាតឲ្យអ្នកដែលត្រូវបានជម្លៀសមក វិលត្រឡប់ទៅកាន់ទីលំនៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួនវិញក៏ដោយ ក៏មានប្រជាជនអីុស្រាអែលតែ៥០,០០០ប៉ុណ្ណោះ ដែលបានវិលត្រឡប់ទៅកាន់អាណាចក្រJudahរបស់ខ្លួនវិញ រីឯអ្នកផ្សេងទៀតដែលនៅសេសសល់ បានតាំងទីលំនៅ និងសាងជីវិតខ្លួនយ៉ាងមានសេចក្ដីសុខនៅលើទឹកដីថ្មីនេះហើយ។ ក្រោយការពន្យារពេលជាច្រើនទសវត្សកន្លងមក ក្នុងឆ្នាំ៥១៦មុនគ.ស ការចាប់កំណើតឡើង និងការគោរពបូជានៃប្រាសាទទី២របស់ពួកគេក៏មានជាថ្មីម្ដងទៀត។
ឆ្លងផុតរាប់សតវត្សនៃសុខសន្តិភាព និងភាពស្ងប់ស្ងាត់នៃទឹកដីអីុស្រាអែល ពួកSyriansក៏បានដណ្ដើមអំណាចគ្រប់គ្រងទៅលើទឹកដីនេះក្នុងឆ្នាំ១៩៨មុនគ.ស។ ពីដំបូងឡើយការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកនេះ មានអត្តចរិតស្លូតបូតនោះទេ។ តែក្រោយមក នៅក្នុងរាជ្យរបស់ស្ដេចAntiochus IV Epiphanes ទ្រង់បានបំបិទហាមឃាត់មិនឲ្យមានការគោរពបូជាចំពោះសាសនាយូដា (Judaism) របស់ពួកគេនេះឡើយ ព្រមទាំងបង្ខំឲ្យគោរពលើសាសនាHellenismរបស់ពួកគេវិញ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់ក៏បានទាមទារឲ្យមានការសាងសង់អាទិទេពZeusរបស់ជនជាតិក្រិកនៅក្នុងប្រាសាទផងដែរ ដែលការណ៍នេះបានបង្កឲ្យមានការជំទាស់ប្រឆាំងយ៉ាងខ្លាំងពីពួកអីុស្រាអែល។
ការប្រយុទ្ធឆ្លើយតបចំពោះការប្រឆាំងនេះក៏បានកើតឡើង ដោយមានJudah Maccabeeជាមេបញ្ជាការទាហាន ហើយក៏បានដឹកនាំយកជ័យជម្នះទៅលើកម្លាំងដ៏ពូកែៗរបស់ពួកSyriansជាច្រើនដង។ រហូតដល់ជ័យជម្នះនេះ បានធ្វើឲ្យJudah Maccabeeចូលទៅប្រាសាទម្ដងទៀត និងគោរពបូជាសារជាថ្មី ហើយនេះក៏ជាដើមកំណើតនៃបុណ្យHanukkahរបស់សាសនាយូដា ដែលត្រូវបានប្រារព្ធឡើងជារៀងរាល់ឆ្នាំដើម្បីអបអរចំពោះជ័យជម្នះនេះចាប់តាំងពីពេលនោះមកដែរ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ជោគវាសនារបស់ពួកអីុស្រាអែលដែលមានជ័យជម្នះទៅលើពួកSyrians មានជីវិតក្នុងរយៈពេលខ្លីប៉ុណ្ណោះ។
ទឹកដីអីុស្រាអែលត្រូវបានបន្តវាតទីដោយចក្រភពរ៉ូមាំុង និងត្រូវបានគេស្គាល់ជាប៉ាឡេស្ទីនអស់រយៈកាលជិត៧០០ឆ្នាំ។ ក្នុងរាជ្យស្ដេចHerod (៣៧-៤មុនគ.ស) ការគ្រប់គ្រងប្រព្រឹត្តទៅដោយប្រើប្រាស់អំណាចរបស់ព្រឹទ្ធសភារ៉ូមាំុង។ ទ្រង់មានស្នាដៃដ៏អស្ចារ្យក្នុងការសាងសង់ជាច្រើន ដូចជាប្រាសាទ អាគារសម្រាប់បម្រើសាធារណជន កំពង់ផែ និងរាជវាំង ហើយស្នាដៃមួយចំនួនរួមទាំងប្រាសាទទី២ ក៏នឹងអាចមើលឃើញបានមកទល់ពេលនេះផងដែរ។ ការប្រឆាំងរបស់ជនជាតិជ្វីហ្វទៅលើការគ្រប់គ្រងរបស់ចក្រភពរ៉ូមាំុងកើតមាននៅក្នុងគ.ស៧០។ នៅក្រោយការវាតទីដណ្ដើមអំណាច ប្រាសាទទី២ត្រូវបានកម្ទេចចោល ហើយការប្រឆាំងពីពួកជ្វីហ្វក៏បានបំផ្លាញមិនឲ្យមានបន្តទៀតដែរ។ យ៉ាងណាមិញ គំនិតប្រឆាំងរបស់ប្រជាជនជ្វីហ្វមួយក្រុម ដែលបានកាន់កាប់លើបន្ទាយមួយនៅMasada ក្បែរសមុទ្រDead Sea នៅតែបន្តមានយ៉ាងពុះកញ្ជ្រោល។
កងទ័ពរបស់រ៉ូមាំុងបានចំណាយពេលអស់៣ឆ្នាំ ដើម្បីបំបាត់ចោលនូវការប្រឆាំងនេះ ប៉ុន្តែដោយមិនអាចទប់ទល់តទៅមុខទៀតបាន ពួកគេក៏សុខចិត្តសម្លាប់ខ្លួនឯងដោយផ្ទាល់ដៃ ជាជាងជ្រើសយកការចុះចាញ់។ ទីក្រុងJerusalemត្រូវបានពួករ៉ូមាំុងស្ដារឡើងវិញជាទីក្រុងនៃជំនឿទៅលើអាទិទេពច្រើន។ នៅស.វទី៧០ ទឹកដីដែលត្រូវបានហៅថាប៉ាឡេស្ទីន ត្រូវបានពួកអារ៉ាប់ដណ្ដើមបានជាបន្តទៅទៀត។ ពួកជ្វីហ្វជាច្រើនបានចូលបម្រើក្នុងកងទ័ពអារ៉ាប់ និងបានជួយពួកគេយកឈ្នះលើឧបទ្វីបIberian រួចពួកជ្វីហ្វក៏តាំងទីលំនៅក្នុងប្រទេសអេស្ប៉ាញ។ រាប់សតវត្សកន្លងផុតទៅ ជនជាតិជ្វីហ្វកាន់តែច្រើន បានរីកដុះដាលពេញទឹកដីរបស់អេស្ប៉ាញ រួមទាំងអាហ្វ្រិកខាងជើង ព្រមទាំងបានបង្កើតនូវកំណត់ត្រាសមិទ្ធផលដ៏អស្ចារ្យជាច្រើនក្នុងផ្នែកវិទ្យាសាស្ត្រ ឱសថសាស្ត្រ តន្ត្រី ទស្សនវិជ្ជា និងវប្បធម៌ផងដែរ។ ដំណើរជីវិតរបស់ជនជាតិជ្វីហ្វកំឡុងពេលមជ្ឈិមសម័យមួយផ្នែកធំ គឺជាភាពកណ្ដោចកណ្ដែងខាងផ្នែកសង្គម និងផ្នែកសេដ្ឋកិច្ច អំពើសាហាវយង់ឃ្នង និងសោកនាដកម្មចំពោះជាតិសាសន៍ពួកគេ។ ពួកជ្វីហ្វ ត្រូវបានបំបែកឲ្យដាច់ដោយឡែកពីគេ ទាំងផ្នែករាងកាយ និងផ្នែកសង្គមតាំងពីក្នុងកំឡុងពេលមជ្ឈិមសម័យរហូតតទៅរយៈកាលក្រោយពីមជ្ឈិមសម័យតទៀត៕
ប្រែសម្រួល៖ ស្រីពៅ
ប្រភព៖ www.remember.org
