អធិរាជម៉ុងហ្គោល ជិនហ្គីស ខាន់ បុគ្គលដែលបានគ្រប់គ្រងចក្រភពដ៏ធំជាងគេទី២ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ
បន្ទាប់ពីចក្រភពអង់គ្លេសដ៏ធំជាងគេបង្អស់ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោកកម្រមាននរណាម្នាក់ដែលមិនធ្លាប់ឮពីកិតិ្តសព្ទល្បីរន្ទឺសុះសាយរបស់ចក្រភពម៉ុងហ្គោល ដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយអ្នកប្រយុទ្ធដ៏គួរឲ្យកោតខ្លាចបំផុតមួយរូបដែលជា អធិរាជ ជិនហ្គីស ខាន់ (Genghis Khan)។
អំឡុងនៃការគ្រប់គ្រងដ៏មានឥទ្ធិពលនិងឈ្លាសវៃរបស់បិតារួបរួមទឹកដីម៉ុងហ្គោលមួយនេះ ទឹកដីជាង៣៣លានគីឡូម៉ែត្រការ៉េត្រូវបានកាន់កាប់ដោយចក្រភពម៉ុងហ្គោល ជាមួយនឹងប្រជាជនរស់នៅប្រមាណ១១០លាននាក់។ តើអ្វីទៅដែលធ្វើឲ្យជិនហ្គីស ខាន់ក្លាយជាអធិរាជដ៏ល្បីឈ្មោះបំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រពិភពលោក ? មុនពេលជ័យជម្នះទៅលើសង្គ្រាមប្រយុទ្ធជាមួយអធិរាជគ្រប់គ្រងប៉ែកខាងជើងឆៀងខាងលិចរបស់ចិន ទីមូជីន (Temujin) ជាឈ្មោះប្រើប្រាស់តាំងពីកំណើតរបស់ជិនហ្គីស ខាន់នៅឆ្នាំ១១៦២។ បិតារបស់ទ្រង់បានរៀនអភិសេកជាមួយមាតារបស់ទ្រង់ដោយសារការចាប់ជំរិត ដែលជាទំនៀមទម្លាប់ពីបុរាណកាលមករបស់ជនជាតិម៉ុងហ្គោលនាសម័យនោះ។ មុនការគ្រប់គ្រងដែលកកើតជាចក្រភពដ៏ធំធេងរបស់ជិនហ្គីស ខាន់ ម៉ុងហ្គោលត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយក្រុមកុលសម្ព័ន្ធជាច្រើន ដែលមានមេដឹកនាំគ្រប់គ្រងតាមសមាជិកក្រុមនីមួយៗ។ បិតាត្រូវបានសមាជិកកុលសម្ព័ន្ធដែលជាសត្រូវបំពុលស្លាប់ មុនពេលជិនហ្គីស ខាន់មានអាយុ១០ឆ្នាំ។
បន្ទាប់មកទ្រង់ រួមទាំងមាតា និងបងប្អូនចំនួន៦នាក់ទៀតត្រូវបានសមាជិកកុលសម្ព័ន្ធបំបរបង់ចោលដើម្បីបញ្ចៀសពីការចិញ្ចឹមថែទាំពួកគេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់ថែមទាំងត្រូវបានសមាជិកទាំងនោះចាប់ឃុំឃាំងយកទៅធ្វើជាទាសករ តែចុងក្រោយក៏បានរត់ភៀសខ្លួនចេញ។ នៅអាយុបានត្រឹម១៦ឆ្នាំ ទ្រង់ក៏បានរៀបអភិសេកជាមួយមហេសី Borte។
ភាពជាអ្នកដឹកនាំរបស់ទ្រង់ គឺទ្រង់បានប្រមូលយកមនុស្សមានទេពកោសល្យជាច្រើននាក់មកនៅក្បែរខ្លួន ដោយបោះបង់នូវទំនៀមទម្លាប់បុរាណដែលជ្រើសរើសយកបក្សពួកខ្លួនឯង និងងាកមករើសគូប្រជែងមានសមត្ថភាពនិងអ្នកដឹកនាំតាមក្រុមកុលសម្ព័ន្ធដែលជាគូបដិបក្ខនឹងខ្លួន ហើយបង្កើតជាក្រុមចម្បាំងដ៏ប៉ិនប្រសប់ខ្លាំងក្លា។ នៅពេលដែលទ្រង់បានដឹកនាំទ័ពសេះចម្បាំងជាមួយពួក Tatars ឲ្យពួក Ong Khan ទទួលបានជ័យជម្នះ កិត្តិសព្ទរបស់ទ្រង់ជាទីមូជីនក៏ចាប់ផ្ដើមល្បីសុះសាយក្លាយមកជា "ខាន់" វិញ។
ជ័យជម្នះនេះបានធ្វើឲ្យអធិរាជរបស់ Ong Khan ប្រកាសអ្នកប្រយុទ្ធជីនហ្គីស ខាន់ជាកូនចិញ្ចឹមរបស់ពួកគេ។ ការណ៍នេះបង្កឲ្យកូនបង្កើតដែលជា Senggum មានផែនការប៉ុនប៉ងលបធ្វើឃាតទ្រង់ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវបានទ្រង់ដឹងពីផែនការនេះ ហើយក៏ធ្វើឃាតបងប្រុសធម៌ខ្លួនមុនវិញ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ទីមូជីនក៏បានក្លាយជាអ្នកគ្រប់គ្រងទឹកដី Ong Khan ទាំងមូល ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១២០៦ ទ្រង់ក៏បានប្រកាសខ្លួនជា "អ្នកគ្រប់គ្រងសកលលោក" ដែលជាអត្ថន័យនៃឈ្មោះ "ជីនហ្គីស ខាន់" នេះឯង។ នៅពេលនោះ ទ្រង់ត្រូវបានមនុស្សគ្រប់គ្នាចាត់ទុកជាបុគ្គលដ៏អស្ចារ្យបំផុត ដែលគេកោតខ្លាចរអាគ្រប់គ្នា និងជាបុគ្គលដែលត្រូវបានព្រះជាម្ចាស់ប្រទានមកគ្រប់គ្រងសកលលោកទាំងមូលនេះ។
ដើម្បីអាចគ្រប់គ្រងចក្រភពដ៏ធំមួយ ដែលមានប្រជាជនសុទ្ធតែជាអ្នកមិនចេះអក្សរ កើតមកក្នុងកំណើតជាអ្នកប្រយុទ្ធ រស់នៅនិងធំធាត់តែជាមួយនឹងសេះនិងការបរបាញ់សត្វ និងសុទ្ធតែជាអ្នកជឿលើសាសនាយ៉ាងងប់ងុលផងនោះ អធិរាជជិនហ្គីស ខាន់ក៏បានបង្កើតច្បាប់សំខាន់ៗជាច្រើន ដែលទ្រង់តែងប្រកាន់ខ្ជាប់រហូតមក។ ទ្រង់បានលុបចោលនូវអ្វីដែលធ្លាប់តែជាប្រពៃណីរបស់ម៉ុងហ្គោលដូចជាហាមឃាត់មិនឲ្យមានការលក់និងចាប់ជំរិតមនុស្សស្រី ហាមឃាត់មិនឲ្យមានភាពជាទាសករ ដាក់ទោសប្រហារជីវិតចំពោះអ្នកដែលលួចទ្រព្យអ្នកដទៃ ដាក់កម្រិតការបរបាញ់សត្វ ដែលធ្លាប់តែជាសកម្មភាពនៅពេលរដូវត្រជាក់ ដើម្បីឲ្យមានសាច់សត្វបរិភោគគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់មនុស្សគ្រប់គ្នា។ ទ្រង់នៅបង្កើតឲ្យមានច្បាប់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ដែលមានតួនាទីសម្រេចចិត្តទៅលើការកាត់ទោសប្រហារជីវិតចំពោះអ្នកប្រព្រឹត្តខុសទាំងឡាយ។ ទ័ពសេះរបស់អធិរាជ ជិនហ្គីស ខាន់សុទ្ធតែជាអ្នកជំនាញជិះសេះ និងពូកែប្រើប្រាស់ព្រួញ និងធ្នូ និងមានយុទ្ធសាស្ត្រប្លែកពីគេក្នុងការយកឈ្នះទៅលើសង្គ្រាមដោយបំភិតបំភ័យទ័ពសត្រូវដោយការបំភ័ន្តភ្នែកពួកគេឲ្យមើលឃើញទ័ពរបស់ទ្រង់មានចំនួនច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ ដូច្នេះសត្រូវនឹងបាក់ស្បាត ហើយចុះចាញ់ទាំងដែលមិនទាន់ប្រយុទ្ធផង ដែលនាំឲ្យទ័ពរបស់ទ្រង់ច្បាំងឈ្នះទ័ពសត្រូវសព្វដង។
ប៉ុន្តែនៅដើមឆ្នាំ១២២៧ ការច្បាំងជាមួយពួក Tangut បានក្លាយជាការច្បាំងចុងក្រោយរបស់ទ្រង់។ សេះរបស់ទ្រង់បានបោកទ្រង់ផ្ដួលទៅនឹងដី បណ្ដាលឲ្យទ្រង់រងរបួសយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ដែលកាន់តែយ៉ាប់យ៉ឺនទៅៗពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ ហើយក៏សុគតនៅថ្ងៃ១៨សីហាក្នុងឆ្នាំ១២២៧ដដែលនេះ៕
ប្រែសម្រួល៖ ស្រីពៅ
ប្រភព៖ fsmitha & sploid.gizmodo & history
