ប្រវត្តិសាស្ត្រចក្រភពអាតេក (Aztec empire) ជាទឹកដីនៅមុនការកកើតប្រទេសមិុកសីុកូបច្ចុប្បន្ន
ប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ប្រទេសម៉ិកស៊ីកូមានកំណើតចេញមកពីចក្រភពបុរាណមួយ ដែលមានឈ្មោះថា ចក្រភពអាតេក (Aztec empire) ដែលបង្កប់នូវរឿងរ៉ាវគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលជាច្រើន ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ជាចក្រភពបង្ហូរឈាមគ្នាមួយដែលមានទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីបូជាមនុស្សថ្វាយអាទិទេព ច្បាប់នៃទាសភាពដ៏ប្លែកពីគេ ថែមទាំងជាទឹកដីកំណើតរបស់បង្អែមដ៏ពេញនិយមជុំវិញពិភពលោកដែលជាសូកូឡានេះទៀតផង។
ចក្រភពអាតេក បានចាប់ផ្ដើមប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ខ្លួនចាប់ពីក្រុមកុលសម្ព័ន្ធមានដើមកំណើតនៅម៉ិកស៊ីកូខាងជើងបានមកតាំងទីលំនៅក្នុងមេសូអាមេរិក (Mesoamerica) ក្នុងដើមសតវត្សទី១៣ និងដួលរលំទៅវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៥២១នៃគ.ស។ នៅពេលពួកគេឃើញសត្វឥន្ទ្រីឈរនៅលើដើមដំបងយក្សមួយ នៅលើដីមួយដែលនៅក្បែរព្រំដែនរបស់ស្ទឹង Texcoco ការណ៍នេះក៏នាំពួកគេឲ្យឈ្វេងយល់ថាវាបានផ្ដល់សញ្ញាមួយដែលនាំពួកគេឲ្យតាំងទីលំនៅនៅទីនោះ។ ដូច្នេះក្នុងឆ្នាំ១៣២៥នៃគ.ស រាជធានី Tenochtitlán ដ៏មានឥទ្ធិពលរបស់ពួកអាតេកនេះមានមូលដ្ឋានឈរនៅលើស្ទឹង Texcoco។
[caption id="attachment_41459" align="aligncenter" width="600"]
aztecsandtenochtitlan[/caption]
រយៈពេលមិនយូរប៉ុន្មាន ឥទ្ធិពលរបស់រាជធានី Tenochtitlán ក៏បានគ្របដណ្ដប់ទៅលើតំបន់ម៉ិកស៊ីកូកណ្ដាល និងប្រមូលរដ្ឋជាច្រើនមកក្រោមចំណុះរបស់ខ្លួននៅត្រឹមសតវត្សទី១៥ រហូតក៏ក្លាយជាចក្រភពដែលមានផ្ទៃដី២២មឺុនគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ពួកអាតេកមានប្រព័ន្ធដាំដុះកសិកម្មដ៏ឆ្លាតវៃដែលជាលទ្ធផលនាំមកនូវដំណាំជាប្រចាំរបស់ពួកគេមានពោត សណ្ដែក ដំឡូង ប៉េងប៉ោះ កាកាវ និងផ្លែបឺរ រួមផ្សំជាមួយនឹងការស្ទូចត្រី និងបរបាញ់សត្វក្នុងតំបន់ដ៏សម្បូរបែប ពាណិជ្ជកម្មទាំងនេះបានជំរុញសេដ្ឋកិច្ចឲ្យលូតលាស់ជាលំដាប់។
និយាយពីប្រពៃណីបូជាមនុស្សថ្វាយអាទិទេពវិញ បានសម្លាប់មនុស្សចំនួន២០,០០០នាក់ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ អ្នកដែលត្រូវបានយកមកបូជា បន្ទាប់មកពួកអាតេកនឹងបរិភោគសាច់មនុស្សនេះជាអាហារ ដោយនេះគឺជាទំនៀមទម្លាប់របស់ពួកគេតៗរហូតមក។
ចំពោះច្បាប់ទាសភាពរបស់ពួកអាតេកមានលក្ខណៈជាការព្រមព្រៀងដោយស្ម័គ្រចិត្តពីបុគ្គលដែលចង់លក់ខ្លួនឯងជាទាសករ។ ប្រជាជនអាតេកណាដែលជំពាក់បំណុលធ្ងន់ធ្ងរ ដែលគិតថាមិនអាចមានផ្លូវណាផ្សេងដើម្បីដោះបំណុលបាន នោះពួកគេនឹងស្ម័គ្រលក់ខ្លួនឯងជាទាសករ ហើយបើពួកគេខិតខំធ្វើការបម្រើគេបានល្អ នោះពួកគេក៏អាចស្វែងរកសេរីភាពរបស់ខ្លួនចេញពីទាសភាពនេះវិញបានដែរ។ ដូច្នេះក្នុងចំណោមពួកអាតេក ទាសករពុំមែនជារឿងអាក្រក់អ្វីនោះទេ ហើយទាសករអាតេកក៏អាចរៀបការ បង្កើតកូន និងធ្វើជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិទៅលើដីផងដែរ។
ក្នុងឆ្នាំ១៤៤០នៃគ.សគឺជាការឡើងស្នងរាជបល្ល័ង្ករបស់អធិរាជ Moctezuma I ដែលជាអ្នកចម្បាំងដ៏ប៉ិនប្រសប់និងល្បីឈ្មោះបំផុតមួយរូបក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ចក្រភពអាតេក រហូតត្រូវបានពួកអាតេកចាត់ទុកជាបិតានៃចក្រភពអាតេក។ នៅដើមសតវត្សទី១៦ ក្រោមការដឹកនាំរបស់អធិរាជដែលត្រូវបានគេទុកដូចជាអាទិទេពរបស់គេនេះ ចក្រភពអាតេកត្រួតត្រាបានរហូតដល់ទៅ៥០០រដ្ឋតូចៗដទៃទៀត និងមនុស្សប្រមាណ៦លាននាក់ទៀត។
[caption id="attachment_41458" align="aligncenter" width="600"]
aztecsandtenochtitlan[/caption]
នៅខែឧសភាឆ្នាំ១៥១៩ អ្នករុករករបស់អេស្ប៉ាញ Hernan Cortes រួមជាមួយនឹងទាហានរួមដំណើរចំនួន៦០០នាក់ បានមកដល់ឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតនៃប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ ជាមួយនឹងគោលបំណងដំបូងដែលគ្រាន់តែជាការមកសម្រេចបេសកកម្មនៃការរុករកស្វែងយល់ពីចក្រភពអាតេកនិងពាណិជ្ជកម្មរបស់ពួកគេ ដែលក្រោយមកក្លាយជាការឈ្លានពានដណ្ដើមទឹកដី។ ពួកអេស្ប៉ាញទាំងនោះដឹងថាពួកអាតេកមានសត្រូវជាច្រើនជាពិសេសជាមួយពួកក្រុមកុលសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមឥណ្ឌាដោយសារតែបង្ខំឲ្យពួកជនជាតិដើមទាំងនោះបង់ពន្ធថ្លៃៗ ថែមទាំងសម្លាប់ពួកគេដើម្បីបូជាថ្វាយអាទិទេពទៀតផង។
ដូចនេះពួកអេស្ប៉ាញក៏ប្រើប្រាស់ចំណុចខ្សោយរបស់ពួកអាតេកមួយនេះ ហើយយកឈ្នះឲ្យក្រុមកុលសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមឥណ្ឌាចុះចូលរួមដំណើរទៅច្បាំងយកទឹកដីរបស់អាតេក។ ក្នុងឆ្នាំ១៥២១គឺជាឆ្នាំនៃការដួលរលំរបស់ចក្រភពអាតេក ហើយរាជធានី Tenochtitlán ត្រូវបានប្ដូរមកជាទីក្រុងម៉ិកស៊ីកូវិញ។
[caption id="attachment_41454" align="aligncenter" width="600"]
pinterest[/caption]
បើប្រៀបទៅនឹងអ្នកចម្បាំងតែ៦០០នាក់របស់ពួកអេស្ប៉ាញ អ្នកចម្បាំងរបស់អាតេកដែលមានរហូតដល់ទៅ២០០,០០០នាក់មិនសមនឹងអាចផ្ដួលចក្រភពដ៏ធំមួយនេះឲ្យដួលបានឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលនាំឲ្យពួកគេបរាជ័យនោះគឺជាសព្វាវុធចម្បាំងទំនើបរបស់ពួកអេស្ប៉ាញ យុទ្ធសាស្ត្រចម្បាំង និងជាពិសេសគឺពួកគេបាននាំជំងឺរាតត្បាតដ៏សាហាវនិងចម្លែកមកចំលងពួកអាតេក ដែលក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែ៥ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះប្រជាជនអាតេកជាង២០លាននាក់ត្រូវបានស្លាប់ដោយមេរោគជំងឺមួយនេះ ដែលជំងឺរាតត្បាតនេះហើយគឺជាចម្លើយចម្បងតែមួយគត់ដែលឆ្លើយទៅនឹងអ្វីដែលធ្វើឲ្យចក្រភពអាតេកដួលរលំនេះឯង៕
ប្រែសម្រួល៖ ស្រីពៅ
ប្រភព៖ history & listverse & watertown.k12.ma.us & prezi
aztecsandtenochtitlan[/caption]
រយៈពេលមិនយូរប៉ុន្មាន ឥទ្ធិពលរបស់រាជធានី Tenochtitlán ក៏បានគ្របដណ្ដប់ទៅលើតំបន់ម៉ិកស៊ីកូកណ្ដាល និងប្រមូលរដ្ឋជាច្រើនមកក្រោមចំណុះរបស់ខ្លួននៅត្រឹមសតវត្សទី១៥ រហូតក៏ក្លាយជាចក្រភពដែលមានផ្ទៃដី២២មឺុនគីឡូម៉ែត្រការ៉េ។ ពួកអាតេកមានប្រព័ន្ធដាំដុះកសិកម្មដ៏ឆ្លាតវៃដែលជាលទ្ធផលនាំមកនូវដំណាំជាប្រចាំរបស់ពួកគេមានពោត សណ្ដែក ដំឡូង ប៉េងប៉ោះ កាកាវ និងផ្លែបឺរ រួមផ្សំជាមួយនឹងការស្ទូចត្រី និងបរបាញ់សត្វក្នុងតំបន់ដ៏សម្បូរបែប ពាណិជ្ជកម្មទាំងនេះបានជំរុញសេដ្ឋកិច្ចឲ្យលូតលាស់ជាលំដាប់។
និយាយពីប្រពៃណីបូជាមនុស្សថ្វាយអាទិទេពវិញ បានសម្លាប់មនុស្សចំនួន២០,០០០នាក់ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ អ្នកដែលត្រូវបានយកមកបូជា បន្ទាប់មកពួកអាតេកនឹងបរិភោគសាច់មនុស្សនេះជាអាហារ ដោយនេះគឺជាទំនៀមទម្លាប់របស់ពួកគេតៗរហូតមក។
ចំពោះច្បាប់ទាសភាពរបស់ពួកអាតេកមានលក្ខណៈជាការព្រមព្រៀងដោយស្ម័គ្រចិត្តពីបុគ្គលដែលចង់លក់ខ្លួនឯងជាទាសករ។ ប្រជាជនអាតេកណាដែលជំពាក់បំណុលធ្ងន់ធ្ងរ ដែលគិតថាមិនអាចមានផ្លូវណាផ្សេងដើម្បីដោះបំណុលបាន នោះពួកគេនឹងស្ម័គ្រលក់ខ្លួនឯងជាទាសករ ហើយបើពួកគេខិតខំធ្វើការបម្រើគេបានល្អ នោះពួកគេក៏អាចស្វែងរកសេរីភាពរបស់ខ្លួនចេញពីទាសភាពនេះវិញបានដែរ។ ដូច្នេះក្នុងចំណោមពួកអាតេក ទាសករពុំមែនជារឿងអាក្រក់អ្វីនោះទេ ហើយទាសករអាតេកក៏អាចរៀបការ បង្កើតកូន និងធ្វើជាម្ចាស់កម្មសិទ្ធិទៅលើដីផងដែរ។
ក្នុងឆ្នាំ១៤៤០នៃគ.សគឺជាការឡើងស្នងរាជបល្ល័ង្ករបស់អធិរាជ Moctezuma I ដែលជាអ្នកចម្បាំងដ៏ប៉ិនប្រសប់និងល្បីឈ្មោះបំផុតមួយរូបក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ចក្រភពអាតេក រហូតត្រូវបានពួកអាតេកចាត់ទុកជាបិតានៃចក្រភពអាតេក។ នៅដើមសតវត្សទី១៦ ក្រោមការដឹកនាំរបស់អធិរាជដែលត្រូវបានគេទុកដូចជាអាទិទេពរបស់គេនេះ ចក្រភពអាតេកត្រួតត្រាបានរហូតដល់ទៅ៥០០រដ្ឋតូចៗដទៃទៀត និងមនុស្សប្រមាណ៦លាននាក់ទៀត។
[caption id="attachment_41458" align="aligncenter" width="600"] aztecsandtenochtitlan[/caption]
នៅខែឧសភាឆ្នាំ១៥១៩ អ្នករុករករបស់អេស្ប៉ាញ Hernan Cortes រួមជាមួយនឹងទាហានរួមដំណើរចំនួន៦០០នាក់ បានមកដល់ឆ្នេរសមុទ្រខាងកើតនៃប្រទេសម៉ិកស៊ីកូ ជាមួយនឹងគោលបំណងដំបូងដែលគ្រាន់តែជាការមកសម្រេចបេសកកម្មនៃការរុករកស្វែងយល់ពីចក្រភពអាតេកនិងពាណិជ្ជកម្មរបស់ពួកគេ ដែលក្រោយមកក្លាយជាការឈ្លានពានដណ្ដើមទឹកដី។ ពួកអេស្ប៉ាញទាំងនោះដឹងថាពួកអាតេកមានសត្រូវជាច្រើនជាពិសេសជាមួយពួកក្រុមកុលសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមឥណ្ឌាដោយសារតែបង្ខំឲ្យពួកជនជាតិដើមទាំងនោះបង់ពន្ធថ្លៃៗ ថែមទាំងសម្លាប់ពួកគេដើម្បីបូជាថ្វាយអាទិទេពទៀតផង។
ដូចនេះពួកអេស្ប៉ាញក៏ប្រើប្រាស់ចំណុចខ្សោយរបស់ពួកអាតេកមួយនេះ ហើយយកឈ្នះឲ្យក្រុមកុលសម្ព័ន្ធជនជាតិដើមឥណ្ឌាចុះចូលរួមដំណើរទៅច្បាំងយកទឹកដីរបស់អាតេក។ ក្នុងឆ្នាំ១៥២១គឺជាឆ្នាំនៃការដួលរលំរបស់ចក្រភពអាតេក ហើយរាជធានី Tenochtitlán ត្រូវបានប្ដូរមកជាទីក្រុងម៉ិកស៊ីកូវិញ។
[caption id="attachment_41454" align="aligncenter" width="600"] pinterest[/caption]
បើប្រៀបទៅនឹងអ្នកចម្បាំងតែ៦០០នាក់របស់ពួកអេស្ប៉ាញ អ្នកចម្បាំងរបស់អាតេកដែលមានរហូតដល់ទៅ២០០,០០០នាក់មិនសមនឹងអាចផ្ដួលចក្រភពដ៏ធំមួយនេះឲ្យដួលបានឡើយ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលនាំឲ្យពួកគេបរាជ័យនោះគឺជាសព្វាវុធចម្បាំងទំនើបរបស់ពួកអេស្ប៉ាញ យុទ្ធសាស្ត្រចម្បាំង និងជាពិសេសគឺពួកគេបាននាំជំងឺរាតត្បាតដ៏សាហាវនិងចម្លែកមកចំលងពួកអាតេក ដែលក្នុងរយៈពេលត្រឹមតែ៥ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះប្រជាជនអាតេកជាង២០លាននាក់ត្រូវបានស្លាប់ដោយមេរោគជំងឺមួយនេះ ដែលជំងឺរាតត្បាតនេះហើយគឺជាចម្លើយចម្បងតែមួយគត់ដែលឆ្លើយទៅនឹងអ្វីដែលធ្វើឲ្យចក្រភពអាតេកដួលរលំនេះឯង៕
ប្រែសម្រួល៖ ស្រីពៅ
ប្រភព៖ history & listverse & watertown.k12.ma.us & prezi
